PUNTUAZIOA

PUNTUAZIOAREN INGURUKO AZALPENA

-Puntuazio markaren batekin mugatu behar da testuan muga daitekeen guztia.
-Puntu eta kito da markarik gorena, berak mugatzen baitu testua.
-Haren azpiko puntuazio markek testu zatiak mugatu eta hierarkikoki antolatzen dituzte.
-Puntu eta aparte da paragrafoa mugatzen duen puntuazio marka, paragrafoa grafikoki agerrarazten duena.
-Paragrafoa, hortaz, testu unitatea da, testuaren atala, eta osotasuna du, formaren eta adieraren aldetik, testuaren edo gaiaren alderdi jakin bat garatzen baitu.
-Puntu eta jarraia da esaldia mugatzen duen puntuazio marka, esaldia grafikoki agerrarazten duena.
-Esaldia, hortaz, testu unitatea da, bi punturen artekoa, eta osotasuna du, formaren eta adieraren aldetik, ideia edo pentsamendua azaltzen baitu.
-Batzuetan bi punturen arteko esaldiak bi esaldi edo gehiago ditu bere barnean. Halakoetan, puntu eta koma, bi puntuak edo koma dira esaldi barneko esaldi horiek mugatzeko baliatu behar diren puntuazio markak.
-Esaldi juntatuak, hau da, juntagailu bidez lotuak, komaz bereizten dira. Esan daiteke juntagailuak eta komak batera jokatuta lortzen dutela haietako batek bakarrik lortuko ez lukeena: esaldien arteko muga ongi markatzea.
-Koma da markarik txikiena. Hauek mugatzen ditu:

• Enumerazioetan doazen elementuak.
• Aposizioak.
• Mendeko perpausak, hauek izan ezik: galdegai direnak, osagarri zuzenak eta atzetik joanik esaldi-zati nagusiari bereziki lotuak daudenak.

-Puntuazio markek batasuna eta osostasuna ematen diote mugatzen duten testu zatiari.

-Irizpide honetan oinarritzen dira honako debeku hauek:

• Ez da koma bakar bat jarri behar subjektuaren eta aditzaren artean.
• Ez da koma jartzen aditzaren eta galdegaiaren artean.

-Batzuetan komak binaka jarri behar dira, tartekiak mugatzeko: deikia, lokailua, mendeko perpausa, hainbat eratako azalpenak eta osagarriak...

-Testua puntuatzeko orduan, osotasunaren ikuspegiari begiratu behar zaio. Berez ongi puntuaturik dauden bi zatiak elkarri lotzean baliteke aldaketak egin behar izatea.

-Osotasunak beste aukeraren bat egitera behar gaitzake askotan.

1.ARIKETA. ORIXE. SANTA KRUZ APAIZA (LIZARRAGARI).

Mandataria bidalita, Uitzira jaitsi nintzen, eta han egon nintzen erantzunaren begira, arratsaldeko bostak arte. Alfer-alferrik; nire gogo ona eta menpera-nahia aintzat hartu gabe, Goizuetara jo zuen, eta nik Leitzara gau egitera. Han nire lagunek esan zidaten nire eskabideetara ez zela etorriko, apaizek beren egitekoetan ari behar omen dutela. Muzin hori niri egin arren, atzetik joan nintzaion, bidean okerren bat gerta lekiokeen bildurrez, giputz gazte gizagaixo haietaz kupituta. Gaueko hamarretarako Lesakan nintzen, eta biharamun goizeko zortzi eta erdietan, Lizarragak dei egin dio nirekin etorri den buruzagi bati, doala Igantzira ni aipatu ere gabe.

Beraz, nirekin adiskidetzeko noiz edo noiz azaldu duen gogoa azal-huskeria eta itxurakeria da. Garbi-garbi hitz egingo dut, ohi bezala; ez dut eramango aurrerakoan holako muzinik, eta ez diot bururik makurtuko. Jakinaren gainean jartzen dut, eta adieraz diezaiela nire adiskideei eta etsaiei nire jokabidea.

2.ARIKETA. ORIXE. SANTA KRUZ APAIZA. (2)

Jainkoa zen aurrena, gero Euskal Herria, azkena Don Karlos. Maite zuten bai, karlistek eta Santa Kruzek beren erregea, erlijioaren eta foruen aldekoa baitzen. Don Karlosek euskaldunez baliatu nahi zuen, errege aulkian esertzeko; euskaldunek, berriz, hartaz, foruetarako, eta biak musu-huts gelditu ziren. Hark behintzat, Gernikan eta Billafrankan juramentuz agindu zuen gure foruei eutsiko ziela. Beste erregek ez zuen beste hainbeste egin aspaldiko urteetan eta gizaldietan. Ez al zen haren alde jartzeko dina? Aurrena zuzen hasi zen erregea, gero okertu bazen ere. Inguruan bazituen izateko batzuk, eta haien esanera eta eginera jarri zenetik ez zuen gauza onik atera. Orduan etsi zuen Santa Kruzek, baita karlista zintzoek ere. Atzera zentzatu zen, eta ez zuten erabat utzi.

Don Karlosek behin batez, Ingalaterran topo egin omen zuen apaizarekin, eta tiroz hilko zuela esan omen zion, Espainian harrapatu balu. Santa Kruzek ordurako gogo jardunak egin zituen, eta ez zion axola handirik hil beharra zen errege batengatik. Indietarako asmotan zebilen, basajende haiek jainkoarengana bildu nahian. Horretarako, laguntzarik eman baliote erregeek, eskerrik askorekin hartuko zuen. Don Jaime Kolonbiara joan zen batez, apaizak gutun bat egin zion, haren aita zenarentzat gerran ari izan zela, eta orain beste Erregerentzat ari zela, eta diru pixka bat bidaltzen bazion, esker onez hartuko ziola bere indiarrentzat.

3.ARIKETA. MOTIVO ESPAÑOL 1b. MITXELENA.

Aldi joana isila dut eta ez nau ustekabean asaldatzen. Haurtzaro eta gaztarokoa suntsitu zen: beste mundu batekoa da eta ez dut aspaldian mundu horrekin lot nazakeen elkarbiderik. Bestea, arestikoa, hain izan zen laburra... urtebete iraun zuen, doi-doi. Orain gogora dezaket, larritu gabe, baina ez naiz hartaz gehiegi arduratzen. Gibelaldean, urruti dagoen oihala da, erdi argi erdi ilun, eta lehenak zauri ez nazan, kristala dut bitarteko. 

Lanean ari nintzen gau eta egun. Hala behar ere, gogorra baitzen bizitza, batez ere urte hilen pisua arrastaka generamanentzat. Berandu agertu nintzen, gainera, leku hutsik gelditzen ez zen mundura. Lehian atertu gabe, berriz eta berriz. Eta han, nonbait, zoko ezkutuan, ehiztarien ihesi dabilen piztiaren sena, zelatan dauzkan arriskuen begira.

Orduan ezagutu nuen. Ez naiz ongi oroitzen noiz eta nola egin genuen topo lehenbizikoz. Bestela bezala gertatu zen, ez bainion nik antzeman berekin zekarren ezkutua. Hurbiltzen gindoazkion elkarri konturatu gabe, eta bat-batean eguna zabaldu zen ene baitan, eta aspaldidanik ametsetan ere ahazturik neukan soinuaren lehen hotsak entzun nituen berriro. 

Udaberri hatsarrean, gogoan daukat, elkarrekin gindoazen igande goiz batez, aldirietan barrena. Lanbroak, eguzkiak artean uxatu ez zuen lanbroak, bere ganduz estaltzen zituen bazterrak. Haren besoan nuen eskua eta ukitze arin horretan bizi nintzen ni oso-osorik. Hotzak zurbildua zuen aurpegia, noizean behin haize mehearen hotzikarak inarrosten zuen eta. Batak besteari begiratzen genionean, den-dena (hura, ni, inguru lanbrotuak gatzaturik gelditzen zen, sosegu betezko geldiune soil batetik dilindan).

Neure burua berriz ere presondegian ikusi nuenean, haren irudiari lotu nahi nintzaion heriosuhar. Haren beroak inguratzen ninduen ametsetan eta egun-argiz. Elkarri idazten genion. Gero, ez dakit ongi zer gertatu zen. Bitarteko genituen gutunek eskaintzen ziguten gaia idorregia zen, agian, eta alferrik egiten genituen leherrenak asperturik eta gogaiturik utzi gintuzten azkenean. Dena den, gero eta bakanago agertzen ziren eskutitzak; azkenik, mututu ziren. Ez diot sekula txartzat hartu. Horrelaxe garabiltza bizitzak. Hura urrundu zuen eta azken batean nerau naiz, seguru asko urrutien saihestu nauena.

4.ARIKETA. (AZTERKETA).

Etxe izenetan dakuskigun hizkuntza ezaugarriak herriko hizkera arruntean aurkitzen ditugunekin alderatu ditugu fonologiaren, morfologiaren eta besteren aldean, onomastikak dinamika berezia duen ikusi eta ikasi nahian. Horretarako, jakina, oikonimia ongi ezagutu behar da, baina baita toponimia eta herriko hizkera bera ere. Hondar arlo honetan, gainera, saio batzuk burutak gara liburu honen egileak, bakarka nahiz elkarrekin, azken aldi honetan. Hemen, alderaketan erabiltzen ditugun datuak geure liburu batetik -lanak ez du oraindik argia ikusi- atera ditugu, neurri handian.