SINONIMOAK

1.ARIKETA. SUKALDEKOAK.

Aizto: labana.

Ahozapi: ezpainzapi.

Azpil: erretilu.

Azieta: plater.

Baso: edalontzi.

Bitsadera: zali zulatu.

Burruntzi: gerren.

Dafaila: zamaua.

Eskuoihal: xukadera.

Gatzontzi: gatz-poto.

Kafe eihera: kafe errota.

Katilu: kikara.

Koilara: kuxeta.

Pertz: galdara.

Pitxer: txarroa.

Zali: buruntzalia.

2.ITZULPEN ARIKETA.

Cocer: egosi.

Rebozar: arrautzeztatu.

Rallar: birrindu.

Freír: frijitu.

Asar: erre.

Moler: eho.

Gratinar: gainerre.

Batir: irabiatu.

Pasar: iragazi.

Hervir: irakin.

Raer: karrakatu.

Chocarrar: kiskali.

Desmenuzar: xehatu/xehakatu.

Hacer zumo: zukutu.

Rebanar: xerratu.

Tostar: txigortu.

Empanar: ogitan pasatu.

Macerar: beratu.

3.ARIKETA.

Garaiera: gorakotasuna.

Gaitzekoa: alimalekoa.

Ahula: flakoa.

Ñimiñoa: ipotxa.

Mehekara: flakosta.

Iharra: arrakoila.

Ederra: xarmanta.

Gihartsua: zainarta.

Zangomakurra: hanka-okerra.

Begibakarra: begi-okerra.

Bilogorria: burugorria.

Adatsa: ilea.

Zurixka: zuraila.

Beltz antza: belzkara.

Sudur kakoa: sudur makoa.

Bat-bedera: norbera.

Batela: txalupa.

Artzakurra: artzanora.

Asaba: arbasoa,

Asaldatu: durduzatu.

Ahoskatu: ebaki.

Izenondoa: adjetiboa.

Zuhamua: zuhaitza.

Zozotu: ergeldu.

Zumea: zumarika.

4.ARIKETA.

Galtzontziloa: galtxoina.

Bekokia: kopeta.

Burusoila: kaskamotz.

Oskia: zapata.

Maltzurra: zakurra.

Animalia: aberea.

Txikia: alea.

Liraina: lerdena.

Baserria: bazterretxea.

Orina: orezta.

Basozaina: iguraina.

Aldagarria: aldatzekoa.

Atorrabarnekoa: larru-hasekoa.

Azpantarra: galtxamotxa.

Kaka egin: galtzak askatu.

Galtzak goratu: galtzak goititu.

Jertsea: trikota.

Kuleroa: azpiko galtza.

Txapela: boneta.

Koadroduna: koadrakaria.

5.ARIKETA.

Kilima: kilika.

Espaka ibili: haserre antzean egon.

Espantagarri: harrigarri.

Hasiera: hastapen.

Kikil: adore gutxikoa.

Dolutu: damutu.

Hazgale: askura.

Egozgale: goragalea.

Hatsanditu: hatsantu.

Dorpe: zakar.

Berretu: handitu.

Izeki: piztu.

Izeko: izeba.

Itzali: iraungi.

Ezkutuka: gordeka.

Erne: iratzarri.

Bultzatu: bulkatu.

Alfer: nagi.

Babalasto: inuxentea.

Kezkatu: arduratu.

6. ARIKETA.

Berehala haserretzen eta espaka hasten dena: ipurterrea.

Kirtena: bruto.

Besteren hitz eta egiteetan gaiztakeria ikusteko joera: gaitzikorra.

Gezur jarioa: gezurtia.

Tutulua: tuntuna.

Tresna: bihurri.

Gutxi hitz egiten duena: isila.

Motza: murritza.

Kalaka, tekela: asko hitz egiten duena.

Bere barnea adierazi ez: barrenkoia.

Belaxka: sobera biguna,

Belarrimotza: euskaraz hitz egin ez.

Beldarra: arra.

Benetan jaten duena baino gehiago jango duela pentsatzen duena: begiluzea.

Muerto de hambre: gosekila.

Sentimenak kanporatzeko joera: kanporakoia.

Biguna: beratza.

Sinplea, fundamentu eza: filda.

Hitz asko egin: eleontzia.

Jendartea atsegin duena: jendekina.

Gizon gaixoa: gizajoa.

Pertsona labaina, alde egiten duzuna: zirauna.

Lameculos: ipurdimilikatzailea.

Hacer la pelota: koipetsua.

Vibora: sugegorria.

Inguruko norbaiten mendean dagoen pertsona: galtzandia.

Huevón: potrohandia, koskoilhandia.

Gogorra: minberakaitza.

Inon gelditzen ez dena, oso mugitua: txantxaria.

Bulling egiten duena: zanpona.

Gauzak azkar eta gaizki egiten dituena: ttarrapatta.

Metete: sudursartua.

Jenio txarrekoa, besteen kaltea bilatu: zipotza.

Handia: kankarra.

Iluna: xomorroa.

Jateko berezia dena; hilika.

Zerbait erraz eta ongi egiten duena: iaioa.

Plasta: joarea.

Lotsatia: ahalgetorra.

Pasota: soraioa.

Berriketan asko dabilena: kalaka.

Kasketak hartzen dituena: kasketosoa.

Sobera lasaia: gibel-handia.

Plasta: nekagarria.

Caprichoso: apetatsua.

Lotsagarria: lotsa-emangarria.

Nazkagarria: higuingarria,

Gaiztoa: zitala.

Erraz haserretzen dena: jauzkorra.

Fundamentu gabea: firunda.

Eroa: txoroa.

Puzkerrak botatzen dituena: haizekorra.

Inbidiak jota dagoena: bekaiztia.

Inbidia: bekaitza.

Hitz asko egiten duena: elezua.

Fruncir el ceño: bekozkoa.

Arruntea isila dena, gutxi hitz egiten duena; isila, ele murritzekoa.

Jendearekin ez, bakarrik: betizua.

Inútil: deuseza.

Haserretzen dena: kakerrea.

Eginbideak behar den arretaz, abiaduraz edo txukuntasunaz egin ez: zabarra.

Marmarra; zurrumurrua.

Lakarra: karraspeo.

Ernegatua: gaiztoa.

Inolako gozotasunik ez: zakarra.

Tentela: tuntuna.

Zakurra: maltzurra.

Loxintxipurdia: lameculos.

Lortu nahi duena lortzeko hitz faltsuak erran: ipurzerbitzaria.

Gezurteroa: gezurtia.

Babalastoa: tentela.

Bazter nahastea: liante.

7.ARIKETA.

Maitasunez jokatzen duena: amoltsua.

Ergela: tuntuna.

Zozoa: txoroa.

Adoretsua: valiente.

Erroak estutuz esnea atera: jetzi.

Titik hartu esnea: edoski.

Ura 100ºC: irakin.

Filtrar: iragazi.

Buruan hile gutxi edo deus: soila, kaskamotz.

Adeitsua: ongi edukatuta.

Capullo: babalorea.

Fantasma: espantuhandia.

Baretasunez egiten duena: otzana, lasaia.

Cartera: eskuzorroa.

Fidatzekoa ez den jendea: zuria.

Tentela: kalkua.

Jaiotzez larruan izaten den orban iluna: orina, sorseinailea.

Cordón umbilical: zilbor hestea.

Amigdala: gingila.

Hitz egiteko debekua: totela.

Hitz asko egiten duena: tartarra, elekaria.

Serioa: bekokiluna.

Uste bati amore gabe eutsi: egoskorra.

Fidagarria ez dena: fidagaitza.

Bakarrik dagoena: basapiztia.

Bihurria: tresna, zirringila.

Bat-batean burura etortzen zaiona botatzen duena: ahoberoa, aho handia.

Gaizki hitz egiten duena: mingainzikina.

Asmo txarra ikusten duena: irudikorra.

Pentsakorra: pentsatzen duena, gogoetatsua.

Luzetasun eta mehetasun egokia duena: lerdena.

Handia: garaia.

Potoloa: mardula.

Juramentuka hitz egiten duena: ahozikina.

Hitz asko egiten duena: eleteroa.

Alferra: nagia.

Elkorra: gorra.

Espatsua: kexatia.

Argia: ikasteko gaitasun ona duena.

Zabarra: utzia.

Txukunurrutia: txukuna ez dena.

Lerdena eta arina: liraina.

Jauzkaria: saltoka aritzen dena.

Ernea: espabilado.

Faltsua: maltzurra.

Zarpazua: zarrapastroso.

Eroskiloa: txoroa.

Etorkorra: el que cede.

Goiko aldekoa: garaia.

Nabarra: kolore bat baino gehiagokoa.

Kazkarra: txarra.

Lotsarik ez: ahalkegabea.

Burugabea: bururik ez.

Kaskarina: txoriburu.

Txatxua: pailazoa.

Gantza eta haragia: gizena.

Haragikoia: sexu zalea.

Iharra: gantzik ez.

Sendokotea: gogorra.

8. ARIKETA. SUKALDEKO KONTUAK. (PDF)

EKINTZAK.

Apurtu (apurra).

Arrautzeztatu = arrautza-irinetan pasatu.

Beratu, beratzen paratu (txitxirioak, txindilak eta abar, jateko bezperan).

Birrindu 'rallar' 'erabat desegin, txikitu'.

Egosi

Eho 'aleak eta kidekoak birrindu edo haustu, sakatuz, joz edo bi atal gogor eta latzen artean iraganaraziz'.

Erre 'janariak sutan prestatu, zuzenean nahiz labean ezarriz': burruntzian erre, labean erre.

Erregosi 'janariez mintzatuz, arin frijitu eta gorritu ondoren, saltsan egosi.

Frijitu (prexitu Nafarroan, fritatu bertze zenbait lekutan).

Garbitu.

Gorritu.

Gainerre = gratinatu.

Irabiatu.

Iragazi. 

Irakin. 

Irineztatu 'irinez hautseztatu edo estali'. 

Karrakatu 'gauza gogor batez gainalde bat indarrez igurtzi, hura berdintzeko edo leuntzeko, edo bertan atxikia dagoena kentzeko'.

Kiskali 'erabat erre'.

Loditu, orea loditu ≠ mehetu. 

Mehetu 'saltsak-eta meheago egin, ura botata normalki'. 

Ogiztatu = ogian pasatu: xerrak ogian pasatu. 

Porrokatu, porroskatu (porroska) 'hautsi', 'xehatu'. 

Su eztian egin, su txikian egin ≠ su bizian egin.

Txigortu: ogi txigortua (= ogi txigorra). 

Xehatu 'puska xehetan zatitu, birrindu'.

Xerratu, xerrakatu 'jateko zerbait xerratan zatitu'.

Zatikatu 'zatitu, bereziki zati txikitan zatitu' 

Zatitu. 

Zukua atera. 

Zukutu 'zuku bihurtu'.

TRESNAK

Abatz 'gaztagintzan erabiltzen den zurezko ontzia bi euskarri dituena, kaikua edo goporra baino handiagoa'.

Ahozapi (= ezpainzapia).

Aizto (= ganibeta, labana). 

Azieta (= platera). 

Azpil 'plater gisako ontzi handia' (= erretilua). 

Azukre ontzi. 

Baso (= edalontzi, edontzi). 

Baxera. 

Birringailu 'rallador'. 

Bitsadera (= zali zulatu). 

Burruntzali. 

Burruntzi (= gerrena). 

Dafaila (= mahai zapia, zamaua). 

Edalontzi, edontzi (= basoa). 

Eltze 'janariak prestatzeko-eta erabiltzen den ontzia, altua eta bi eskuleku dituena' 'lapikoa'. 

Erretilu 'plater handia, platerak betetzeko mahaian ezartzen dena' (= azpila). 

Eskuoihala (= xukadera). 

Esneontzi. 

Espartzu (ontziak garbitzekoa). 

Ezpainzapi (= ahozapia).

Galdara. 

Garbigarri. 

Gatzontzi. 

Gerren (= burruntzia) 'okela su gainean erretzeko erabiltzen den burdinazko ziria'. 

Gopor 'zurezko ontzia, abatza eta kaikua baino txikiagoa eta kirten-bakarra, talo eta esnea hartzeko eta mamia egiteko erabiltzen dena'. 

Grila. 

Irabiagailu. 

Irekigailu, irekitzeko: botila(k) irekitzekoa, lata(k) irekitzekoa, ontzi(ak) irekitzekoa, poto(ak) irekitzekoa. 

Kafe eihera, kafe errota 'kafea ehotzeko tresna'. 

Kafeontzi 'kafea egiteko edo zerbitzatzeko balio duen ontzia'. 

Kaiku 'ardi esnea biltzeko erabiltzen den zurezko ontzia, euskarri bakarrekoa eta goporra baino handiagoa'. 

Katilu. 

Kazola 'janariak prestatzeko ontzi zabal eta ez oso sakona' 'eltze moduko ontzia'. 

Kikara 'kafea, tea, kamamila eta beste zenbait edari hartzeko erabiltzen den ontzia, katilua baino txikiagoa eta kirten bakarra duena'.

 Koilara (= kuxeta), koilarakada. 

Koilaratxo = kafe koilara. 

Kortxo-kentzeko 'kortxoak ateratzekoa'. 

Kuxeta (= koilara). 

Labana 'ganibeta, bereziki ahoa kirtenaren barnean toles daitekeen ganibeta' (= aiztoa, ganibeta). 

Lapiko 'eltzea'. 

Lata 'latorrizko ontzia, batez ere kontserbak gordetzeko erabiltzen dena' 'ontzi horren edukia'. 

Mahai zapi (= zamaua, dafaila). 

Mahaiko tresnak (koilara, sardexka, aiztoa...). 

Oliontzi 'olioa edukitzeko ontzia'. 

Ontzi. 

Ontzi garbigailu, ontzi ikuzgailu.

Ozpinontzi. 

Pazia (= pertza). 

Pegar 'lurrezko ontzi handia, sabela zabala eta ahoa eta hondoa estuak dituena'. 

Pertz 'ura berotzeko edo zerbait egosteko erabiltzen den ontzia, bereziki laratzean zintzilik egoten dena' (= pazia). 

Perzko, perxko 'pertz txikia'. 

Pitxer (= txarroa) 'edariak edukitzeko eta edalontziak betetzeko erabiltzen den ontzi kirtenduna'. 

Plater (azieta), plater apala = plater zabala, plater sakona = plater zokoduna. 

Poto 'ontzia, bereziki kontserba ontzia'. 

Sardexka 'mahaiko tresna horzduna, jakiak hartu eta ahoratzeko erabiltzen dena', sardexka txiki. 

Teontzi 'tea egiteko edo zerbitzatzeko erabiltzen den ontzia. 

Txarro (= pitxerra). 

Txigorgailu. 

Xukadera (= eskuoihala).

Zali. 

Zali zulatu (= bitsadera).

Zamau (= mahai zapia, dafaila).

Zartagin.

OROKORRAK

Altxagarri (= legamia). 

Arto.

Deserta 'postrea'. 

Egoskari 'barazkia, bereziki lekaduna; lekadunen alea' (= lekalea, lekaria): ilarrak eta gainerako egoskariak. 

Eltzekari 1. 'eltzean, barazkiekin eta kidekoekin prestatzen den janaria' (= lapikokoa), 2. 'barazkia' ' egoskaria'.

Eltzeko 'eltzekaria'.

Esne.

Esne gain, gain.

Esneki 'esnea oinarritzat duen jatekoa'.

Gurin 'esne gaina irabiatuz egiten den gai koipetsua, sukaldaritzan-eta erabiltzen dena'.

Irin, arto irin.

Jaki 1.'Janaria, jatekoa', 2. 'Bigarren platera' 'plater nagusia, haragia edo arraina duena'.

Legamia (= altxagarri) 

Lekale, lekari (= egoskari).

Ore.

Postre 'deserta'.

PLATERRAK

Arrautza.

Arrautzamoleta (= arrautzopil, moleta, tortilla).

Arrautzopil 'arrautza irabiatuak, hutsik edo zerbait gehitu zaielarik, zartaginean berotuz egiten den janaria' (= arrautzamoleta, tortilla, moleta).

Baztanzopa.

Entsalada (= gatzozpindua).

Erregosi 'janariak gorritu ondoren saltsan egosiz prestatzen den saltsa'.

Esne zopa 'esnez eta ogi zatiz egindako jakia'.

Gatzozpindu (= entsalada).

Moleta (= arrautzopil, arrautzamoleta, moleta).

Tortilla (= arrautzopil, arrautzamoleta, moleta).

Txuritabeltz.

Zerri xangoak, zerri zangoak 'manos de cerdo'.

Budin 'arrautzaz, esnez eta azukrez egiten den jaki goxoa' (= esneopila).

Esneopil (= budin).

Gazta.

Gaztanbera.

Izozki 'gozoki izoztua'.

Jogurt.

Pastel.

Tarta.

Xamingoxo.

Zenbera.

Beltzez dauden hitzak ikasten gehien kostatu zaizkidanak dira.